«Ինչպե՞ս հորինեինք քարը, երբ նախնական տեսքը հայտնի չէ»

Երևանի կենտրոնում՝ Աբովյան և Սայաթ-Նովա փողոցների խաչմերուկում գտնվող Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու (Կաթողիկե) վերանորոգումը դժգոհության ալիք է բարձրացրել: Քննարկումների կիզակետում եկեղեցու մուտքը ծածկող ապակիներն են:

«Մարդիկ, որոնք իրենց համարում են հուշարձանասեր, լավն ու վատը իրարից չտարբերելով, անընդհատ քարկոծում են, սխալներ են ման գալիս, ինչ-որ բաներ հորինում»,- «Իրատեսի» հետ զրույցում ասաց վերականգնող ճարտարապետ ՍՏԵՓԱՆ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԸ, նշելով, որ ոչ մի պատմական հուշարձան պատահական չի վերականգնվում. մասնագետների մի մեծ խումբ է աշխատում, մասնագիտական եզրակացություն է տրվում: Առավել ևս` Կաթողիկեի դեպքում, որ Երևանի կենտրոնում է գտնվում:

«Իսկ երբևէ մտածե՞լ են` Տաթևի վանքը, Նորավանքը, Հաղպատի վանքը, Հաղարծինը և շատ վանքեր ու եկեղեցիներ, որ այսօր գնում, տեսնում, հիանում են, ինչից են հառնել, ինչպես են վերականգնվել ու մեզ հասել: Տեսե՞լ են հին լուսանկարները, գիտե՞ն, թե խորհրդային տարիներին ինչ վիճակում են եղել ու ինչ են դարձել,- ասաց վերականգնող ճարտարապետը:- Կաթողիկե եկեղեցին երբ 30-ականներին քանդվեց, միջից գտնվեց այս փոքրիկ «գեղեցկուհին»` 13-րդ դարում կառուցված Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին: 1600-ականներին, երբ ճարտարապետները կառուցել են Կաթողիկեն, դարձյալ արժեքը հասկացել են ու պահել այն, բայց օգտագործել են որպես խորան: Եկեղեցու արևմտյան ճակատն ամբողջությամբ քանդել են, որ բացվածք առաջանա` խորան, աղոթատեղի: 1936-ին, երբ քանդում էին եկեղեցին, մեր մտավորականները պայքարել են, որ միջի «գեղեցկուհին» պահպանվի: Պահպանեցին, հասավ մեզ: Սակայն 60-ականներին որոշեցին մուտքն ինչ-որ ձևով փակել, 90-ականներին նորից վերաբերմունք ցույց տվեցին այդ մուտքին` ծածկելով այն ապակեպատ «շուշաբանդով»:

Եկեղեցու ներկայիս վերականգնումը իրականացվել է Մայր Աթոռի աջակցությամբ: Վերականգնող ճարտարապետն է Մերի Դանիելյանը:
2015-ի հոկտեմբերի 30-ին մշակույթի նախարարությունում կայացել է գիտամեթոդական խորհրդի նիստ: Մերի Դանիելյանի ներկայացրած մոտեցումները դրվել են քննարկման:
Ստեփան Նալբանդյանն ընդգծեց, որ մասնակցել են գիտաժողովի գրեթե բոլոր անդամները, հրավիրյալ մասնագետներ. «Քննարկումները կետ առ կետ ինձ մոտ գրված են: Ես ինքս գիտամեթոդական խորհրդի անդամ եմ: Բոլորիս մտահոգում էր, թե Կաթողիկեի վերանորոգման համար հեղինակն ինչ է առաջարկելու»:

Մերի Դանիելյանն առաջարկել էր մի քանի տարբերակ, այդ թվում` քարերով ծածկել մուտքը և փայտյա դուռ տեղադրել` 13-րդ դարին բնորոշ ձևով: Սակայն այդ տարբերակը հավանության չի արժանացել:

«Դա հորինվածք էր, որը ոչ մեկի կողմից չընդունվեց, որոշեցինք, որ ավելի լավ է պահպանենք այն, ինչ պատմությունից մեզ է հասել: Լավագույն լուծումը ապակին է, ժամանակակից նյութերը թույլ են տալիս ցանկացած չափի ապակի տեղադրել`առանց ավելորդ էլեմենտների: Ապակիների նախշազարդումը և համաչափությունները թողեցինք ճարտարապետի հայեցողությանը: Ապակին երեք-չորս ֆունկցիա է կատարում` լուսավորման, ջերմության, հսկողության, որ ամեն մարդ չմտնի ներս: Եվ վերջապես, ամենագլխավորը` պատմության որևէ դետալ չի աղավաղվել,- ասաց մեր զրուցակիցը, հավելելով, որ փոխվել են եկեղեցու ծածկասալերը, պատերը մաքրվել են:- Եթե արխիվային լուսանկարները նայեք, կտեսնեք, որ քարերի հիմնական մասը հողմահարված էր, ծակծկված, քայքայված: Հարկ եղած դեպքում դրանք փոխարինվել են նոր, բայց նույնատիպ քարերով: Ավելին, շինարարները մասնագետներիս դիմել և կանչել են, ամեն դետալը նայել ենք, օգնել, որ քաղաքի կենտրոնի այդ գոհարը լավ վերականգնվի և լավ տեսք ունենա: ՈՒրիշ խնդիր է` որակո՞վ է արվել, թե՞ անորակ: Դա կարող են քննարկել, գնալ, տեղում տեսնել, ոչ թե մեկը մի քանի լուսանկար է տեղադրում սոցցանցում և լուսանկարներով դատողություններ են անում: Ցավում եմ, որ որոշ մասնագետներ էլ են կարծիք հայտնել, առանց տեղում զննելու, առանց բուն իմաստը հասկանալու և առանց հեղինակի հետ քննարկելու»:

Ստեփան Նալբանդյանը նշեց նաև, որ Մերի Դանիելյանը մեր ամենահեղինակավոր, ամենափորձառու վերականգնող ճարտարապետներից է: Նրա ջանքերով են վերականգնվել մի քանի տասնյակ հուշարձաններ` Հաղարծնի վանքը, Գոշավանքը, Վարագա վանքը և այլն. «Այսօր գնում են, հիանում ու տեղյակ էլ չեն` ում ջանքերով է վերանորոգվել: Չի կարելի այդպես անխնա քննադատել ճարտարապետին, որ բոլորից քաջատեղյակ է, շատ լավ գիտի` ինչ է անում: Ասում են` ձգաններ կան, ապակին ձգաններ չունենա՞, օդի մեջ ապակի՞ են տեղադրում: «Վիտրինա» են անունը դրել, պնդում են, թե քար, դուռ պիտի դրվեր: Ինչպե՞ս հորինեինք քարը, երբ նախնական տեսքը հայտնի չէ, չգիտենք` ինչպիսին են եղել մուտքային մասը, դռան քիվը, անկյունագիծը: Քարի ոչ մի դետալ չկա, որ հիմք հանդիսանա: Վերականգնումը պետք է զերծ լինի ենթադրություններից: Հորինել չի կարելի: Այսինքն, դու պետք է անես այն, ինչ պատմությունը թողել է: Կա գիտական հատուկ որոշում. «Պատմամշակութային, ճարտարապետական կառույցը գիտական փաստաթուղթ է և պատմության աղբյուր»։

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ